با توجه به اهمیت نهاده های کودی در افزایش تولیدات زراعی و باغی از یکسو و جلوگیری از مصرف بی رویه و نامتعادل این نهاده ها که موجب افزایش هزینه تولید و معضلات زیست محیطی می شود، موسسه تحقیقات خاک و آب به سفارش معاونت های زراعت و باغبانی وزارت جهاد کشاورزی، به صورت سالانه اقدام به برآورد نیاز کودی کشور به تفکیک استانی- محصولی می نماید. 

مقدمه
   خاک بستر تولید و تأمین کننده عمده نیازهای غذایی گیاه است. با توجه به محدودیت اراضی قابل کشت و ضرورت افزایش تولید در واحد سطح، استفاده از انواع کودهای شیمیایی، آلی و زیستی با رعایت موارد زیست محیطی و سلامت محصول، به منظور حفظ حاصلخیزی خاک و تأمین کامل و به موقع نیازهای غذایی گیاه در مراحل مختلف رشدی ضروری است. از این رو برای ساماندهی مدیریت تهیه و توزیع به موقع نهاده های کودی در گستره اقلیم ها و اراضی کشاورزی کشور و لحاظ رویکرد مدیریت تلفیقی حاصلخیزی خاک و تغذیه گیاه برای دستیابی به پایداری حاصلخیزی خاک و تولید محصول، محاسبه و برآورد مقدار انواع کودهای مورد نیاز کشور در هر سال زراعی برای محصولات مختلف و به تفکیک هر استان دارای اولویت و اهمیت ویژه ای است. 

مدل استفاده شده برای برآورد کود کشور
   مدل های مختلفی برای برآورد کود وجود دارد. یکی از دقیق ترین این مدل ها، مدل گیاه محور است (شکل 1). برآورد کود در مدل گیاه محور نیازمند داشتن اطلاعات کافی و صحیح از میزان سطح تولید هر محصول، عملکرد مورد انتظار، مقدار نیاز گیاه به عناصرغذایی مختلف با توجه به عملکرد مورد انتظار، اقلیم حاکم و وضعیت خاک از نظر ذخیره و توان تأمین عناصرغذایی لازم برای هر یک از محصولات است. مبانی لازم برای این برآورد بر مبنای پیش بینی سطح زیرکشت، عملکرد مورد انتظار محصولات مختلف هر استان، که از سوی معاونت های محترم زراعت و باغبانی وزارت جهاد کشاورزی برای هر سال اعلام می شود، بانک پویای ویژگی های فیزیکی و شیمیایی خاک های مؤثر بر کیفیت حاصلخیزی خاک که از مناطق مختلف کشور جمع آوری و بیش از چهل هزار نمونه را شامل و هر دو سال یکبار به روز می شود (شکل 2)، در نظر گرفتن اقلیم های مختلف کشور (جدول 1)، استفاده از دستورالعمل های توصیه تلفیقی حاصلخیزی خاک و تغذیه گیاه و بهره مندی از متخصصین منتخب حاصلخیزی و تغذیه گیاه در هریک از محصولات و با رویکرد اولویت استفاده از نهاده های کودی تولید داخل کشور، انجام می شود (شکل3).  

شکل 1- مدل برآورد کود گیاه محور

شکل 2- تصویر بانک اطلاعات فیزیکی و شیمیایی خاک های کشور

جدول 1- تقسیم بندی اقلیمی استان های کشور

شکل3- روند نمای برآورد نیاز کودی کشور

برنامه نرم افزاری برآورد نیاز کودی کشور

   نرم افزار مدلسازی برآورد نیاز کودی کشور با لحاظ چهار عامل سطح زیرکشت، عملکرد مورد انتظار، سطح حاصلخیزی (وضعیت عناصرغذایی) خاک و توصیه کود در هر هکتار به تفکیک محصولات زراعی و باغی هر استان منطبق با اقلیم مربوطه پس از طراحی در محیط صفحه گسترده اکسل (Excel)، به روزرسانی، صحت سنجی و بکار گرفته شد.
   تلاش برای مدل سازی برآورد کود گیاه محور در قالب برنامه Excel از سال 1383 آغاز گردید. در سال 1385 با مشارکت کارشناسان و متخصصان حاصلخیزی خاک سراسر کشور ضمن دقیق کردن عوامل دخیل در محاسبات و دامنه تغییرات آن ها در هر استان برنامه نرم افزاری براورد کود ارتقاء داده شد. در سال 1395، آخرین اطلاعات دستورالعمل های مدیریت تلفیقی حاصلخیزی خاک و تغذیه گیاه در برنامه وارد گردید. در حال حاضر این برنامه در حداقل زمان ممکن و تنها با به روز کردن داده های ورودی قادر به برآورد انواع کودهای شیمیایی شامل عناصر پرمصرف، میان مصرف و کم مصرف، کودهای آلی، محرک های آلی رشد گیاهی و کودهای زیستی به تفکیک هر محصول زراعی و باغی برای هر استان است (شکل 4).

شکل 4- صفحه گسترده های Excel نرم افزار برآورد کودی محصولات زراعی و باغی

   در این رابطه برآورد نیاز کودی کشور برای سال زراعی 98-1397 برای 31 محصول زراعی و 66 محصول باغی و گلخانه ای به تفکیک هر استان طی نامه شماره 1081/243 مورخ 1397/02/08 به معاونت های امور زراعی و باغبانی وزارت جهاد کشاورزی ارسال شد (شکل 5):

شکل 5- تصاویر قسمتی از نامه برآورد نیاز کودی کشور برای سال زراعی 98-1397