به گزارش روابط عمومی موسسه تحقیقات خاک و آب، به نقل از ایانا دکتر سعید سعادت قائم مقام موسسه تحقیقات خاک و آب با بیان اینکه از هشت میلیون هکتار اراضی آبی کشور حدود ۶,۸ میلیون هکتار در معرض شوری است، اظهار داشت: از ۶,۸ میلیون هکتار اراضی آبی در معرض شوری، ۴.۵ میلیون هکتار فقط مشکل شوری دارند اما ۲.۳ میلیون هکتار علاوه بر شوری با مسایل دیگری نظیر عمق کم خاک، آهکی یا گچی بودن و محدودیتهای دیگری برای کشت و کار مواجه هستند.
وی تأکید کرد: وضعیت امروز خاکهای ایران بحرانی است. خاک به ما هشدار میدهد که اراضی کشاورزی به تدریج به سمت شور شدن میروند.
قائم مقام موسسه تحقیقات خاک و آب، روند شور شدن خاک در ایران را غیر طبیعی دانست و به تشریح دلایل این وضعیت پرداخت.
به گفته وی برخی از خاکها به دلیل ساختار خود زمین شور میشوند. البته بخش کمی از خاکهای زراعی ایران چنین وضعیتی دارند اما بخش عمده خاکهای زراعی به دلیل مدیریت نامناسب، عملیات زراعی نادرست، استفاده نامتعارف از زمین همچنین آبیاری غلط دچار مشکل شوری میشوند.
دکتر سعادت ادامه داد: مدیریت نامناسب عامل اصلی شور شدن آب ها و خاکهای زراعی کشور است. سوء مدیریت و درست مصرف نکردن آب و عناصر غذایی، عدم رعایت بستر کشت و دلایل متعدد دیگر زمینه شور شدن آبها و خاکهای کشور را فراهم کردهاست.
وی گفت: روند شور شدن در سالهای اخیر شدت گرفته و با گسترش خشکسالی، برداشت از آبهای زیرزمینی افزایش یافته است. در نتیجه یک شیب هیدرولیکی منفی از طرف آبهای شور به سمت آبهای شیرین زیرزمینی، در حال رخ دادن است. به همین دلیل بعضی چاههای ما که آب غیر شور داشتند، این روزها مورد هجمه آب شور قرار میگیرند و کیفیت آب آنها از دست میرود.
قائم مقام موسسه تحقیقات خاک و آب گفت: استفاده از آبهای شوری که از عمق زمین بالا میآوریم، میتواند آب را شور کند اما استفاده از پسابهای شور نیز در افت کیفیت آب بیتأثیر نیست.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا بخش کشاورزی استانداردهای مورد نیاز برای درجه شوری پساب حاصل از تصفیه فاضلاب را به متولیان ارایه کرده است، با تأکید بر اینکه استفاده از فاضلاب خام در بخش کشاورزی ممنوع است، درباره معیارهای مختلف تصفیه فاضلاب آب سخن گفت.
دکتر سعادت افزود: گاهی برای تصفیه پساب معیار بهداشتی از نظر میزان باکتریها، BOD (نرخ مصرف اکسیژن در داخل آب توسط ارگانیزمها) یا COD (اکسیژن خواهی شیمیایی که یکی از مهمترین شاخصهای سنجش آلودگی فاضلاب است) را در نظر میگیریم. اما اگر پساب حتی حاوی برخی عناصر غذایی مورد نیاز گیاه باشد ولی مقدار این عناصر بالا باشد، تبدیل پساب شور شدهاست.
وی ادامه داد: تکرار آبیاری با این پساب، خاک را شور میکند. زیرا شوری چیزی نیست جز اینکه میزان عناصر غذایی خاک یا آب بیش از حد مورد نیاز گیاه باشد.
قائم مقام موسسه تحقیقات خاک و آب درباره اعمال نظرات وزارت جهاد کشاورزی در تدوین استانداردهای پساب گفت: متولی استاندارد، سازمان ملی استاندارد است. سازمان حفاظت محیط زیست استاندارد پساب را تدوین میکند و به سازمان متولی استاندارد تحویل میدهد تا در شورای این سازمان تصویب شود. در این شورا موسسه تحقیقات خاک و آب هم حضور داشته و نقش مشورتی دارد. اما تدوین استانداردهای پساب جزء وظایف ما نیست.
وی اضافه کرد: اگر پساب دارای استاندارد لازم باشد مشکلی برای خاک ایجاد نمیکند.
توسعه خشکسالی در ایران ما را به سمت استفاده بیشتر از پساب در بخش کشاورزی هدایت خواهد کرد به همین دلیل باید اثر استفاده از پسابها به روی خاکهای زراعی و کیفیت خروجی تصفیه خانهها، با دقت بررسی شود. سعادت در این رابطه گفت: استفاده از پساب شور خیلی توسعه ندارد اما آمار دقیقی در این ارتباط نداریم. این شکل از پسابها کمتر دیده میشود و اثر منفی آنها در شور شدن خاک، ممکن است بین دو تا پنج درصد باشد.
خاک شور عامل افت تولید در بخش کشاورزی
هرچه درجه شوری خاک بیشتر شود، محصول کمتری از آن میتوان برداشت. در ارتباط با اثر شوری خاک بر افت تولید، قائم مقام موسسه تحقیقات خاک و آب گفت: بسته به مقاومت گیاه به درجه شوری، میزان افت تولید متفاوت است. جداولی در این رابطه تهیه شده که از روی این جداول، میزان افت تولید محاسبه میشود.
وی افزود: گندم یک گیاه متحمل به شوری است. اگر درجه شوری خاک از ۶ بالاتر رود، به ازای هر واحد افزایش درجه شوری کاهش عملکرد داریم اما افت عملکرد این محصول در مقایسه با گیاهی نظیر ذرت که به شوری حساس است، کمتر خواهد بود.
سعادت ادامه داد: یکی از دلایل پایین بودن راندمان در بخش کشاورزی افزایش درجه شوری خاک است. اگر زمینی داشته باشیم که درجه شوری آن دو باشد، گندم را با عملکرد هشت تن در هکتار میتوانیم برداشت کنیم اما اگر این زمین شور شده و درجه شوری آن به هشت برسد، میزان عملکرد در هکتار کاهش یافته و میتوان فقط چهار تن در هکتار گندم برداشت کرد.
وی بیان کرد: یکی از دلایل نداشتن عملکرد اپتیمم در کشاورزی ایران، خاک و آب شوری است که متأسفانه به آن دقت نمیکنیم.
بحران خزنده خاک را نمیبینیم
قائم مقام موسسه تحقیقات خاک و آب عنوان کرد: خاک مظلوم است. بلایای طبیعی مثل سیل، زلزله، تگرک و سرما را همه به عنوان بحران قبول دارند و بسیج میشوند که مشکلات ناشی از این بحرانها را حل کنند اما خاک که شور میشود فقط عده کمی که با آن سر و کار دارند متوجه مشکل میشوند، سایرین به وجود بحران پی نمیبرند. بنابراین بحران خاک را قبول نمیکنیم و برای حل مشکلات آن گامی بر نمیداریم.
وی اضافه کرد: فقط در شرایطی بحران در بخش خاک پذیرفته میشود که اراضی لم یزرع شوند و سطح زیر کشت کاهش یابد. در چنین شرایطی نیز عموماً اعلام میکنیم که به دلیل کاهش بارندگی خاک شور شده است.
سعادت تأکید کرد: بحث شوری مدیریت پذیر است. اگر از امروز با آن مقابله کنیم، مطمئن هستیم که میتوانیم از شور شدن بیشتر اراضی جلوگیری کنیم. بحران را کاهش دهیم و در خیلی مواقع خاک را نجات دهیم.
وی افزود: یکی از راههای مؤثر در کنترل شوری خاک، مدیریت صحیح مزرعه است. شوری ثانویه که عامل اصلی شور شدن خاکهای ایران است به دلیل فعالیتهای انسانی رخ میدهد. این عامل از طریق مدیریت مزرعه قابل مدیریت کردن است. با عملکرد مناسب نه تنها میتوان مانع شور شدن خاک شد بلکه می توان کیفیت آن را بهبود داد. اما باید قبول کنیم که بحران خاک داریم و بخواهیم با شوری مبارزه کنیم.
ایجاد شده توسط بخش خدمات فنی و تحقیقاتی- واحد IT