تأثیر كود گاوی بر پاسخ­هاي گياه گندم به سمیت بور و جذب و واجذب آن در چند خاك آهكي

سید علی غفاری نژاد عضو هیات علمی موسسه تحقیقات خاک و آب

 چکیده:

بور عنصر غذایی ضروری در تغذیه گیاهان است. سمیت بور از جمله مشکلات اساسی خاک­های مناطق خشک و نیمه‌خشک جنوبی ایران به ویژه در منطقه جیرفت و کهنوج است. این تحقیق به منظور یافتن راهکار مناسب جهت مقابله با این معضل در قالب سه آزمایش به مرحله اجرا درآمد. ابتدا 10 رقم گندم رایج در منطقه از لحاظ تحمل به سمیت بور در آزمایش گلخانه­ای به صورت طرح فاکتوریل و در قالب کاملاً تصادفی با 10 رقم گندم همراه با شش سطح بور  (صفر، 5/2، 5، 10، 20 و 40 میلی­گرم بر کیلوگرم خاک) در سه تکرار مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج وزن خشک اندام نشان داد، ارقام ارگ و چمران به ترتیب بیشترین تا کمترین تحمل به سمیت بور را داشتند.نتایج این آزمایش نشان داد که استفاده از ارقام متحمل استراتژی مهمی در مقابله با این معضل است. در مرحله بعد به منظور بررسی تأثیر کود حیوانی (گاوی) بر برخی پاسخ­های فیزیولوژیک ارقام گندم به سمیت بور، متحمل­ترین و حساس­ترین رقم به سمیت بور در یک آزمایش گلخانه­ای مورد ارزیابی قرار گرفت. ابتدا 30 نمونه خاک از سری­های خاک  منطقه انتخاب و برخی ویژگی‌های فیزیکی و شیمیاییمؤثر در رفتار بورتعیین شد و شش نمونه که  به ویژه از لحاظ بور محلول حداکثر دامنه را داشتند انتخاب شدند. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب کاملاً تصادفی با شش خاک همراه با دو سطح کود گاوی (صفر و 5/7 گرم بر کیلوگرم خاک) در دو رقم حساس (چمران) و متحمل (ارگ) به سمیت بور و در سه تکرار انجام شد. تنوع ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی خاک­های مورد استفاده در آزمایش دوم منجر به پاسخ­های متنوع ارقام گندم شد. به طوری که غلظت بور در اندام هوایی گیاهان رشد یافته در خاک چهار به ترتیب حدود شش و چهار برابر آن در گیاهان رشد یافته در خاک پنج بود که کمترین غلظت بور در اندام هوایی و ریشه را داشت. همبستگی معنی­دار ) 01/0 (p≤ بین غلظت بور در اندام هوایی و نشت الکترولیتی، میزان مالون­دی­آلدهید و آنزیم‌های آنتی­اکسیدانی بدست آمد. نشت الکترولیتی، میزان مالون­دی­آلدهید و فعالیت آنزیم‌هایآنتی‌اکسیدانی در رقم چمران به طور معنی­دار ) 05/0 (p≤بیش از ارگ بود. کاربرد کود گاوی سبب افزایش معنی­دار ) 05/0 (p≤وزن خشک و کاهش غلظت بور در اندام هوایی ارقام گندم شد. بنابراین استفاده از کود گاوی به عنوان اصلاح‌کننده خاک نقش عمده­ای در کاهش اثرات سمیت بور دارد. در آزمایش سوم یک  نمونه 100 گرمی از خاک­های مورد استفاده در کشت دوم پس از مخلوط کردن با تیمار کود گاوی مورد نظربه مدت دو ماه در شرایط ثابت دما و رطوبت نگهداری شد، سپس الک شده و در آزمایش‌های جذب و واجذب مورد بررسی قرار گرفت. میزان جذب بور توسط خاک­های مختلف در غلظت­های (صفر، 5/2، 5، 5/7، 10، 15، 20، 30 و 40 میلی­گرم بور در لیتر) و میزان واجذب در سه غلظت اولیه (5/2، 5/7 و 15 میلی­گرم بور در لیتر) اندازه­گیری شد. نتایج آزمایش‌های جذب نشان داد همه خاک­های مورد آزمایش تمایل به جذب بور داشتند اما میزان جذب بور در آن‌ها متفاوت بود. داده­های جذب سطحی بور به ترتیب با مدل لانگمویر و پس از آن شکل خطی فروندلیچ همبستگی بالاتری داشت.ارزیابی فرآیند واجذب پسماندرا نشان داد که بسته به نوع خاک بین 81-57% متغیر بود. اضافه کردن کودگاوی سبب افزایش شاخص واجذب (DI)در اکثر خاک­های مورد بررسی شد. ضریب K فروندلیچ با غلظت بور در اندام هوایی و ریشه هر دو رقم گندم همبستگی منفی و معنی­داری را نشان داد ) 05/0 (p≤ . به عنوان نتیجه­گیری کلی می­توان از دو استراتژیبه­کارگیری ارقام مقاوم و  استفاده از کود حیوانی در شرایط آزمایش حاضر در مقابله با سمیت بور استفاده کرد.

واژه‌های کلیدی: سمیت بور، ارقام گندم، کود حیوانی، جذب و واجذب بور