اجرای صحیح آئین نامه ثبت و کنترل کیفی مواد کودی به دلیل ماهیت فنی آن، نیاز به متولی دستگاه پژوهشی دارد؛ از این رو موسسه تحقیقات خاک و آب از سوی وزارت جهاد کشاورزی به عنوان مرجع بررسی ماهیت و کیفیت کودهای تولیدی و توزیعی معرفی شده است. دفتر ثبت مواد کودی و کنترل کیفی این موسسه، با بهره گیری از کارشناسان مجرب و آنالیز مواد و با در اختیار داشتن آزمایشگاه های مجهز، وظیفه صدور گواهی ثبت کود و پایش کیفیت کودهای توزیعی را بر عهده دارد.

 دکتر محمدحسین داودی رئیس دفتر ثبت مواد کودی و کنترل کیفی موسسه تحقیقات خاک و آب درباره اهداف شکل گیری این دفتر و وظایف آن بیان داشت:دفتر ثبت مواد کودی و کنترل کیفی موسسه تحقیقات خاک و آب همزمان با ابلاغ شیوه نامه ثبت مواد کودی در تاریخ 93/11/21 راه اندازی شده است و وظیفه ثبت مواد کودی توزیع شده در بازار مصرف را بر عهده دارد. این دفتر در بررسی کیفیت کودهای عرضه شده، به منظور حفظ حقوق کشاورزان که مصرف کنندگان اصلی مواد کودی هستند به کوچک ترین نکات فنی نیز توجه دارد؛ در این راستا با تلاش های موسسه تحقیقات خاک و آب و با همکاری مجدانه مهندس کشاورز معاون محترم زراعت وزرات جهاد کشاورزی، از تاریخ 95/6/27 عرضه هر نوع ماده کودی بدون شماره ثبت موسسه تحقیقات خاک و آب ممنوع اعلام شده و در مقابل فروش آن مانند کالای قاچاق برخورد قضایی صورت می گیرد.

دکتر محمدحسین داودی درباره درج جملات اغواکننده بر روی برچسب کود یادآور شد: فصل 6 شیوه نامه ثبت مواد کودی به موضوع درج برچسب های محصولات کودی می پردازد. طبق این دستورالعمل برچسب کود باید شامل درج دستورالعمل مصرف، هشدارها، سری ساخت، تاریخ تولید، تاریخ انقضا، آدرس شرکت، تلفن، شماره پروانه بهره برداری باشد. طبق ماده 16 این آئین نامه عدم درج برچسب یا درج عبارات اغوا کننده تخلف محسوب می شود و فرد خاطی اخطار دریافت می کند. هم اکنون گروه نظارت و کنترل عرضه کود در محل جهاد کشاورزی استان ها فعال شده است و به صورت مرتب از فروشگاه های عرضه کود نمونه برداری می کنند. دفتر ثبت مواد کودی و کنترل کیفی در راستای تسهیل در کنترل کیفی کودهای ارسالی از سطح بازار اقدام به انعقاد تفاهم نامه همکاری با 20 آزمایشگاه از بخش خصوصی در سراسر کشور نموده است و تاکنون موفق به  انجام کنترل کیفی 3000 نمونه ارسالی شده است .

لازم به ذکر است در بین موارد نمونه های کودی که تاکنون در آزمایشگاه های این دفتر بررسی کیفی شده اند، هیچ کودی تحت عنوان نانو به تأیید این موسسه نرسیده است و کودهایی که با برچسب نانو به فروش می رسند اغوا کننده هستند .

وی درپاسخ به این سوال که روند اجرایی ثبت مواد کودی چگونه است؟ بیان داشت: برای ثبت یک کود لازم است ابتدا فرد متقاضی درخواست خود را به صورت الکترونیکی و بدون نیاز به مراجعه حضوری در سامانه ثبت مواد کودی به آدرس www.kswri.ir وارد کند. تولید کننده داخلی کود باید علاوه بر ارسال مجوز تأسیس و پروانه بهره برداری، تصویر برچسب تجاری و نمونه پلمپ شده کود تولیدی خود را به این دفتر ارسال کند. در مورد کودهای وارداتی نیز نیاز به اجازه نامه رسمی از سوی شرکت تأمین کننده و تأیید هویت آن از سوی اتاق بازرگانی یا سفارت ایران در کشور مبدا است. سپس با اخذ هزینه ثبت و تشکیل پرونده، نمونه ها از بسته اصلی خارج شده و پس از قراردادن آن دربسته های متحدالشکل به آزمایشگاه آنالیز مجاز تحت نظارت این دفتر ارسال می شود. در آزمایشگاه، نمونه های کودهای شیمیایی ارسالی علاوه بر تجزیه عناصر تشکیل دهنده، از نظر وجود عناصر سنگینی مانند آرسنیک، نیکل و سرب نیز مورد بررسی قرار می گیرند. کودهای زیستی و آلی نیز در راستای افزایش ایمنی غذایی از نظر آلودگی های میکروبی مانند سالمونا و ایکلای بررسی می شوند. بعد از انجام آزمایش های متعدد بر روی نمونه ها طبق آخرین متدهای آنالیز مواد در دنیا، نتایج آزمایشات با اظهارات اولیه بر روی برچسب کود، در کارگروه فنی دفتر سنجیده می شود و نمونه کدگذاری می شود. سپس نتیجه داوری به همراه کلیه سوابق تولید کننده کود جهت اخذ گواهی ثبت یا رد اصالت کود به امضای رئیس موسسه تحقیقات خاک و آب می رسد.

دکتر داودی با تأکید بر رعایت اصل محرمانه بودن در اعلام داوری نمونه کودهای بررسی شده تصریح کرد: در راستای حمایت از تولید داخل و کسب و کار داخلی به نمونه هایی که طی آزمایش های آنالیز مواد این موسسه ماهیت آن تأیید نشده است فرصت نمونه برداری مجدد داده می شود؛ اگرنتایج آزمایشات نمونه کودی با اظهارت تولیدکننده آن بر روی برچسب تطابق نداشت، نامه محرمانه ای به تولید کننده ارسال می شود و از وی دعوت می شود تا با اصلاح فرمولاسیون کود تولیدی خود، مجدداً برای دریافت شماره ثبت کود و تأییدیه این موسسه اقدام نماید. این رویکرد موسسه با استقبال بی نظیر فعالان تولید کود در کشور همراه شده است؛ به طوری که تولید کنندگان داخلی که از عدم امکان رقابت با کودهای تقلبی گلایه داشتند اکنون تمایل بیشتری دارند تا کودهای تولیدی خود را برای ارزیابی به موسسه آورده و در صورت اشتباه در فرمولاسیون نسبت به رفع آن اقدام کنند. ما درابتدای اجرای این آئین نامه با حجم عظیمی از نمونه های ارسالی رو به رو بودیم؛ همکاران ما در دفتر ثبت مواد کودی و کنترل کیفی، تاکنون موفق به بررسی 7092 مورد نمونه کود ارسالی شده اند که از این بین برای 5083 مورد گواهی ثبت صادر شده است و 1324 مورد کود، نامه ی عدم تطابق دریافت کرده اند.

این عضو هیأت علمی موسسه تحقیقات خاک و آب در پاسخ به این سوال که اجرای قانون ثبت مواد کودی چه تأثیری در فضای کسب و کار و تجارت کود در کشور داشته است بیان داشت: با اجرای قانون ثبت مواد کودی، تحولی شگرف در صنعت کود در داخل کشور ایجاد شده است؛ کنترل کیفی کودهای مصرفی علاوه بر کود های تولیدی شامل کودهای وارداتی و صادراتی نیز می شود و آن ها هم باید برای دریافت کد ثبتی موسسه تحقیقات خاک و آب اقدام کنند؛ فعالان تجارت کود بارها مراتب رضایت و تشکر خود را از اجرای این قانون اعلام داشتند و می گویند  "اجرای این قانون کشور ما را در بین شرکای تجاری خود در زمینه کود سربلند کرده است؛ اکنون دنیا می داند ایران کشوری است که در آن قانون ثبت کود وجود دارد و نمی توانند هر کود تقلبی یا بی کیفیت را به ایران بفروشند. "هم چنین دریافت کد ثبتی برای صادرات کود نیز الزامی است؛ با تدوین ساز و کارهای لازم و اجرایی اکنون در مرحله ای هستیم که اگر یک گرم کود بخواهد از کشور خارج شود باید تحت ارزیابی های یک مرجع علمی گواهی تأیید بگیرد؛ صادرات کود ساخت ایران باید طبق آخرین متدهای علمی روز دنیا ارزیابی کیفی شده باشد و این موضوع اعتبار و سربلندی را برای تجارت کشور ایران و نظام مقدس جمهوری اسلامی به همراه خواهد داشت.

دکتر داودی اشتغالزایی و رونق تولید ملی را از دیگر مزایای ثبت مواد کودی در کشور برشمرد و افزود: پیش از اجرای قانون ثبت مواد کودی، آمار دقیقی از شرکت های تولید کننده و وارد کننده کود وجود نداشت؛ با اجرای این قانون علاوه بر آنکه  آمار شفافی از تعداد شرکت های فعال در این زمینه استخراج شده است هویت صاحبان آن کاملاً مشخص است؛ بدین ترتیب ازسوءاستفاده های تجاری و فرار مالیاتی جلوگیری شده و تولید داخلی کود رونق بیش تری پیدا کرده است؛ هم اکنون شاهد این هستیم بسیاری از شرکت های تأمین کننده مواد اولیه کود که، پیش از این به دلیل عدم نظارت بر کیفیت کودهای مصرفی، غیر فعال شده بودند فعال شده و زنجیره تولید در بخش کود شکل گرفته است. علاوه بر این موضوع ثبت کود در بین کشاورزان فرهنگ سازی شده است؛ به طوری که اکنون آنان از خریداری کودهای بدون شماره ثبت امتناع می کنند و از فروشنده می پرسند آیا این کود شماره ثبت دارد؟ هم چنین، اجرای این قانون اشتغال زایی نیز به همراه داشته است؛ همزمان با اجرای این قانون، کارخانه های تولید مواد کودی مکلف شده اند در خط تولید خود یک کارشناس فنی استخدام کنند که این فرد در حقیقت نماینده ما در آن کارخانه است که بر کیفیت تولید نظارت دارد. فعال شدن 20 آزمایشگاه از بخش خصوصی در داخل کشور و انعقاد تفاهم نامه های متعدد همکاری بین موسسه تحقیقات خاک و آب و انجمن صنفی آزمایشگاه های بخش خصوصی از دیگر زمینه های اشتغال غیرمستقیم اجرای این قانون بوده است .

وی در پاسخ به این سوال که آیا دفتر ثبت مواد کودی و کنترل کیفی در زمینه نظارت بر مراکز عرضه وظیفه ای بر عهده دارد یا خیر بیان داشت: پایش و کنترل کیفی بازار مصرف کود از دیگر وظایف این دفتر است؛ در راستای نظارت برمراکزعرضه و ساماندهی کود در نظر داریم در تعامل با سازمان نظام مهندسی کشاورزی، از استقرار کارشناسان فنی در مکان های عرضه و فروش نهاده های کودی بهره ببریم تا فرآیند عرضه کود تنها از فروشگاه های مجاز امکان پذیر باشد. هم چنین موسسه تحقیقات خاک و آب سامانه پیامکی 3000646424 را به منظور آگاهی بخشیدن به مصرف کنندگان مواد کودی از اصالت مواد کودی راه اندازی نموده است؛ کشاورزان می توانند پیش از خرید هر نوع ماده کودی شماره ثبت آن را به این سامانه پیامک کنند و از اصالت آن اطمینان حاصل کنند.

روابط عمومی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی